Λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου / Kalochori lagoon

Μόλις πέντε χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από το κέντρο της Θεσσαλονίκης, και ανάμεσα στα μπάζα, τα σκουπίδια, τις παλιές επιπλώσεις, τα πεταμένα λάστιχα, τα υλικά οικοδομών, τις αποθήκες και τα υπό ανέγερση κτίρια προσπαθεί να επιβιώσει  ένας από τους σημαντικότερους (στα χαρτιά τουλάχιστον) υγροβιότοπους της χώρας μας.

Η Λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου, περί ης ο λόγος, είναι μία από τις καλύτερες τοποθεσίες για παρατήρηση πουλιών και κυρίως σπάνιων παρυδάτιων ειδών, όλες τις εποχές του χρόνου. Η περιοχή είναι εύκολα προσβάσιμη, ακόμη και με λεωφορείο της γραμμής (το Νο 40 Καλοχώρι-Ν.Σ.Σταθμός, Στάση Β Δημοτικό Σχολείο) που σε αφήνει στα 700 περίπου μέτρα από την αρχή του βιοτόπου.

Εδώ λοιπόν, στη δυτική πλευρά του Θερμαϊκού κόλπου όπου εκβάλλουν τέσσερα ποτάμια, ο Γαλλικός, ο Αξιός, ο Λουδίας και ο Αλιάκμονας, υπάρχει κρυμμένος ένας οικολογικός θησαυρός. Πρόκειται για μια περιοχή που εκτείνεται από το Καλοχώρι ως τις Αλυκές του Κίτρους στο νομό Πιερίας σε μια έκταση 320 τ. χλμ.

Το πρώτο κομμάτι του Εθνικού αυτού Πάρκου, περιλαμβάνει τη Λιμνοθάλασσα που σχηματίζεται στις εκβολές του Γαλλικού ποταμού.Ο μικρός πλην θαυματουργός ποταμός που δημιουργεί αυτό το τοπίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Εχέδωρος για τα δώρα που έφερνε στους ανθρώπους.

Πηγάζει στα όροι Κρούσσια του νομού Κιλκίς και εκβάλει στο Θερμαϊκό μετά από 65 χλμ διαδρομής. Βέβαια, λόγω της υπεράντλησης των νερών του για την άδρευση του κάμπου της Θεσσαλονίκης και την ύδρευση της πόλης, για μεγάλο διάστημα ο ποταμός είχε στερέψει, ή τουλάχιστον δεν είχε επιφανειακή ροή στο μεγαλύτερο μέρος της κοίτης του.

Όταν στα τέλη της δεκαετίας του '90 η Θεσσαλονίκη ξεκίνησε να τροφοδοτείται με νερό από τον ποταμό Αλιάκμονα, η ροή του νερού στο Γαλλικό αποκαταστάθηκε. Εντούτοις, εξαιτίας της υπεράντλησης των υδάτων από τη δεκατία του '50 μέχρι σήμερα και την συνακόλουθη καθίζηση του εδάφους, δημιουργήθηκε σταδιακά η εκτεταμένη λιμνοθάλασσα του Καλοχωρίου. 
Η περίπτωση της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου είναι μοναδική στην Ελλάδα, καθώς πρόκειται για έναν "νέο" υγρότοπο που δημιουργήθηκε σταδιακά, μόλις, από τα μέσα της δεκαετίας του '50...

Πριν την εκτροπή του ποταμού Αξιού, το 1934, η περιοχή καλύπτονταν από εκτεταμένα έλη. Την περίοδο 1955 - 1980 η Εταιρεία Ύδρευσης Θεσσαλονίκης έκανε πολλές γεωτρήσεις στην περιοχή του Γαλλικού ποταμού για την υδροδότηση της πόλης της Θεσσαλονίκης, ενώ το ίδιο διάστημα έγιναν πολλές ακόμη γεωτρήσεις από ιδιώτες.

Αποτέλεσμα ήταν ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής να πέσει κατά 36 μέτρα από το 1976. Επιπλέον η καθίζηση του εδάφους στο Καλοχώρι ήταν περίπου 1,20 μέτρα μεταξύ 1965 - 1975, ενώ στην δεκαετία του '90 έφτασε τα 2,5 μέτρα.

Για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης πλημμύρας του Καλοχωρίου κατασκευάστηκαν το 1976 παράκτιο ανάχωμα (φράγμα με υπόγειους σωλήνες που επιτρέπει την μετακίνηση του νερού προς και από τη λιμνοθάλασσα και αποτρέπει έτσι την υπερχύλιση), αποστραγγιστική τάφρος και αντλιοστάσιο.

Σήμερα η λιμνοθάλασσα καλύπτει μία έκταση 2.260 στρεμμάτων. Ο πυθμένας της λιμνοθάλασσας βρίσκεται 0,5 - 1 μέτρο κάτω από τη θάλασσα. Παρά την γενική υποβάθμιση της λιμνοθάλασσας λόγω ξηρασίας, σκουπιδιών και αποβλήτων, παραμένει μία από τις πιο σημαντικές περιοχές μέσα στην προστατευόμενη περιοχή λόγω του μεγάλου αριθμού παρυδάτιων πουλιών που μπορεί να παρατηρήσει κανείς εδώ όλες τις εποχές.
Το φαινόμενο της καθίζησης είναι ορατό ιδιαίτερα στην εκβολή του Γαλλικού ποταμού, όπου μπορεί κανείς να δει τους τηλεφωνικούς στύλους μέσα στη λιμνοθάλασσα, εκεί που άλλοτε ήταν βοσκότοπος. 

Οι απέραντες, σχεδόν γυμνές από υψηλή βλάστηση, οριζόντιες εκτάσεις του υγροτόπου, αποτελούν το καλύτερο σημείο για παρατήρηση της αέναης βοσκής ενός από τα τελευταία κοπάδια Νεροβούβαλων(Bubalus bubalis) που ζουν στην Ελλάδα. 

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 2004,στο ελλαδικό χώρο υπήρχαν 1012 βούβαλοι, ενώ το 2011, ο αριθμός των βουβαλιών αυξήθηκε σε περίπου 3248 ζώα. Το 1952 εκτρέφονταν μόνο στη Μακεδονία και τη Θράκη περίπου 71.000 βουβάλια.Παρά την παγκόσμια αύξηση του βουβαλιού, τα τελευταία 30 χρόνια, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), στην Ελλάδα ο αριθμός των βουβάλων άρχισε να μειώνεται δραματικά κυρίως τις δεκαετίες του '60 και του '70.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις αρχές της δεκαετίας του '80 είχαν απομείνει περίπου 1000 βούβαλοι. Συγκεκριμένα, το 1984 ο αριθμός έφτασε στο χαμηλότερο σημείο, τα 384 ζώα. Οι λόγοι στους οποίους οφείλεται η ραγδαία μείωση των αριθμών των βουβαλιών στην Ελλάδα, ήταν το μεταναστευτικό κύμα των Ελλήνων τις δεκαετίες του '60, '70 και '80 που είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, η εισαγωγή γενετικά βελτιωμένων φυλών (αγελάδων γαλακτοπαραγωγής, μόσχων κρεοπαραγωγής, αιγοπροβάτων κλπ.), όπως και η μείωση των εκτάσεων στις οποίες έβοσκαν οι νεροβούβαλοι λόγω εκχερσώσεων και αλλαγής χρήσεων γης.

Έως τα τέλη της δεκαετίας του 90 η εκτροφή των βουβαλιών είχε εγκαταλειφθεί και τα ζώα κινδύνευαν με εξαφάνιση. Αργότερα, με την ένταξή τους σε πρόγραμμα διατήρησης ο πληθυσμός τους άρχισε να αυξάνεται. Οι νεροβούβαλοι, καθώς είναι ευαίσθητοι στον ήλιο, περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας μέσα στο νερό.

Η λιμνοθάλασσα αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό για τις μεταναστευτικές διαδρομές δεκάδων παρυδάτιων μεταναστευτικών πουλιών. Η περιοχή αποτελεί παράδεισο για φίλους των πουλιών και δε χρειάζεται να είσαι ειδικός στην παρατήρηση για να θαυμάσεις μεγάλα κοπάδια από φοινικόπτερα (φλαμίνγκο) και άλλα σπάνια και απειλούμενα είδη.

Δυστυχώς, η περιοχή δεν αστυνομεύεται με αποτέλεσμα να πληθαίνουν τα περιστατικά λαθροθηρίας εντός της προστατευόμενης περιοχής ενώ δεν λείπουν (ειδικά το χειμώνα) και αναφορές για παράνομα αλιευτικά δίχτυα στα αβαθή νερά της λιμνοθάλασσας. 

Τυπικώς η λιμνοθάλασσα αποτελεί μέρος της ευρύτερης προστατευόμενης περιοχής των δέλτα των ποταμών Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα, η οποία είναι ενταγμένη στη σύμβαση Ραμσάρ και στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000, ωστόσο αντιμετωπίζει καθημερινώς σοβαρές απειλές που είναι εμφανείς ακόμη και δια γυμνού οφθαλμού, όπως εκτεταμένες αποθέσεις μπάζων και σκουπιδιών, τριτοκοσμικές εγκαταστάσεις κτηνοτροφικών μονάδων και αμφιβόλου νομιμότητας αποθηκευτικές εγκαταστάσεις. Επίσης κάποιες σκέψεις για μεταφορά της ΔΕΘ  ή την δημιουργία Ιπποδρόμου στο χώρο δίπλα στη λιμνοθάλασσα φαίνεται (ευτυχώς) να έχουν παγώσει οριστικά.

Travel tips:

-Οι ταβέρνες της περιοχής του Καλοχωρίου. Οι γνωστές ταβέρνες παράγκες, ακριβώς επάνω στο φράγμα, στις εκβολές του ποταμού (Ίμια, Λιμανάκι, Μπαγκλαντές κλπ) μπορεί να έκλεισαν αλλά κάποιες από αυτές μεταφέρθηκαν εντός του οικισμού και εξακολουθούν να σερβίρουν εκλεκτά θαλασσινά.

-Με λίγη τύχη, μπορείς να πετύχεις και ανεμοπτεριστές να βολτάρουν επάνω από την παραλία καθώς το σημείο είναι ιδανικό για τέτοιες δραστηριότητες καθώς δεν υπάρχουν ψηλά δένδρα, ηλεκτροφόρα καλώδια ή κτήρια για πολλά χιλιόμετρα.

-Ο Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα λειτουργεί το Περιβαλλοντικό Πάρκο Καλοχωρίου που δημιουργήθηκε πριν από μερικά χρόνια από το Δήμο Εχεδώρου στο πλαίσιο προγράμματος Interreg.

Ο Φορέας πραγματοποιεί εκεί πολλές από τις ξεναγήσεις του σε σχολεία και ομάδες, καθώς στο Πάρκο υπάρχουν δύο όμορφες φυσικές μικρές λίμνες, όπου μπορεί κανείς να δει πολλά, αλλά και σπάνια είδη πουλιών: αρπακτικά (γερακίνες, αετογερακίνες, καλαμόκιρκους, τον ψαραετό κατά την μετανάστευση), ερωδιούς, φοινικόπτερα, αργυροπελεκάνους και εκατοντάδες παπιά το χειμώνα (κιρκίρια, φαλαρίδες, πρασινοκέφαλες, ψαλίδες). Η περιοχή περιλαμβάνεται στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ανήκει στη Ζώνη Απόλυτης Προστασίας του Εθνικού Πάρκου Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα. Εγγυημένα πάντως θα δεις εκατοντάδες φλαμίνγκο στη λιμνοθάλασσα κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών.