Συνωστιζόμενος στη Σμύρνη και πέριξ αυτής

Ismir/Smyrna/Σμύρνη

Το ελικοφόρο της πάλαι ποτέ Ολυμπιακής (και νυν Aegean) έχοντας αφήσει πίσω του το Αιγαίο, κάνει μια απέλπιδα στροφή πάνω από τον Ερμαϊκό κόλπο και γλυστρά απαλά στον αεροδιάδρομο του Adnan Menderes καθώς το σκοτάδι έχει τυλίξει ήδη από ώρα την Ιωνική ακτή. Με το ευκολοφόρετο σακκίδιο πλάτης στον ώμο περνώ τον έλεγχο διαβατηρίων και ξεμπερδεύω με τα διαδικαστικά. Σμύρνη και πέριξ λοιπόν...και κυρίως πέριξ δηλαδή....χωρίς πλάνο, χωρίς πρόγραμμα, εκδρομή αστραπή κι ότι βγει... Διαμονή στο Menderes. Μαίανδρος ελληνιστί. Όπως άλλωστε κι ο παρακείμενος ομώνυμος ποταμός των Αρχαίων Ελλήνων που έγινε συνώνυμος του γεωγραφικού όρου που υποδηλώνει συνεχόμενες ελικοειδείς στροφές των ποταμών όσο και του αρχιτεκτονικού όρου που καταδεικνύει την ταινιωτή διακόσμηση -σύνθεση ευθειών- που ενώνονται μεταξύ τους σε ορθές γωνίες ή τέμνονται διαγώνια. Τι εστί λοιπόν Μέντερες ? Μέχρι το 1989 ο οικισμός αυτός λεγότανε Cumaovası.  Κλασική κωμόπολη της μικρασιατικής ενδοχώρας, μια ασήμαντη κουκίδα στο χάρτη, δίπλα στο αεροδρόμιο και πάνω στον οδικό άξονα για τη Σμύρνη που βρίσκεται 18 χιλιόμετρα πιο κάτω, στην ακροθαλασσιά. Και οι Τούρκοι αποφάσισαν να επαναφέρουν το αρχαιοελληνικό όνομα της περιοχής ? Χμ....δύσκολη η απάντηση. μάλλον ναι, ίσως όμως και όχι.... γιατί Menderes ήταν και το επίθετο που παλαιού πρωθυπουργού της Τουρκικής Δημοκρατίας, Αλί Αντνάν Ερτεκί Μεντερές (Ali Adnan Ertekin Menderes),  ο οποίος το 1960 συνελήφθη μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα και μαζί με τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ και άλλους 2 υπουργούς της κυβέρνησής του, οδηγήθηκε σε πολύμηνη δίκη κατηγορούμενος για πλείστα αδικήματα, μεταξύ των οποίων και για υποκίνηση και ενορχήστρωση του πογκρόμ της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου 1955 κατά κυρίως των Ελλήνων της Πόλης («Σεπτεμβριανά»). Τελικά, καταδικάστηκε τετράκις σε θάνατο δι' απαγχονισμού, καταδίκη η οποία εκτελέστηκε στις 17/9/61. Εικοσι-εννιά χρόνια μετά, η Τουρκία αποκατέστησε τη μνήμη του, δίδοντας το όνομα του στο Πανεπιστήμιο της γενέτειράς του (Αιδίνι) αλλά και στο Αεροδρόμιο της Σμύρνης  το οποίο βρίσκεται μόλις ελάχιστα χιλιόμετρα από την κωμόπολη Menderes (πρώην Cumaovası ) !!!!

Αρκετά με τα της ιστορίας για απόψε....Το στομάχι μου διαμαρτύρεται εδώ και ώρα. Βασικά θα ήθελα να τιμήσω αυτά τα homemade υπαίθρια κοκορέτσια που περιστρέφονται προκλητικά και λάγνα μπροστά μου, στην κεντρική πλατεία του Menderes αλλά καθώς είναι αργά και δεν είμαι για να ψάχνω νοσοκομείο βραδιάτικα, θα αρκεστώ σε λιγότερο extreme επιλογές. "Συνωστίζω" στο στομάχι μου, στο άψε-σβήσε μια τοπική Kıymalı Pide ( για το "καλώς σας βρήκα" ρε παιδί μου) από  το Imren Pide Ve Kebap Salonu (στο facebook αυτοτιτλοφορείται ως Family Style Restaurant αλλά οι βασικοί θαμώνες του είναι οι εργαζόμενοι των γύρω καταστημάτων που το επισκέπτονται μαζικά ειδικά κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος, όπως θα διαπιστώσω στις επόμενες επισκέψεις μου στο μαγαζί) και πέφτω για ύπνο. Ταβλιάζομαι σε έναν άχρονο λήθαργο μέχρι το χάραμα όταν και η εκνευριστική φωνή του μουεζίνη θα μου υπενθυμίσει με τον πλέον εμφατικό τρόπο ότι βρίσκομαι σε μουσουλμανική χώρα. 

Πρωινό ξύπνημα και στο κατώφλι, με καλημερίζει ένα περιοδεύον κοπάδι προβάτων....Ναι, ναι.... εν έτει 2015, στους κεντρικούς δρόμους κωμόπολης 60.000 κατοίκων, παρελαύνουν αμνοερίφια !!!!! Αυτό σηκώνει φωτογραφία...Ο νεαρός βοσκός, cult φιγούρα της Ανατολίας, με την κλασική -παλαιστινιακού τύπου- μαντήλα, δεμένη στο κεφάλι του, αδιαφορεί πλήρως για το χάος που προκαλεί η παρουσία των ζωντανών του....H σκηνή θυμίζει Anatolian far west ή καλύτερα Anatolian far east  για να ακριβολογούμε...Κανείς εκτός από μένα δεν φαίνεται να απορεί ή να ξαφνιάζεται....Anyway.... προσαρμόζομαι στην περίσταση και συνεχίζω. 
Επόμενος σταθμός το Tekeli. Γειτονικό Χωριό. Παρασκευή, ιερή ημέρα για τους μουσουλμάνους, ημέρα προσευχής. Ένα τζαμί κυριαρχεί με τον υπερμεγέθη όγκό του στην κεντρική πλατεία, ο ιμάμης διαβάζει αποσπάσματα του Κορανίου και η τσιριχτή φωνή του φτάνει μέσω των ηχείων (που δουλεύουν στη διαπασών) σε κάθε γωνιά του χωριού. Κάτι τύποι, στην είσοδο του τζαμιού, ετοιμάζουν και μοιράζουν δωρεάν λουκουμάδες (φαντάζομαι κάτι αντίστοιχο με τα δικά μας αντίδωρα ή κόλυβα) στα διερχόμενα οχήματα, 3-4 καφενέδες ολόγυρα στην απλωσιά της πλατείας, με ξύλινα τραπεζάκια και ασορτί καρέκλες από τα 60ς, τίγκα στους αργόσχολους που ρουφάνε ολημερίς τα τσάγια τους. Σκανάρουν με σκαμπρόζικα βλέμματα την κίνηση των τρακτέρ που διασχίζουν την κεντρική οδική αρτηρία του οικισμού. Τώρα με κοζάρουν που φωτογραφίζω το τζαμί από διάφορες πλευρές και κάτι σιγομουρμουρίζουν κάτω από  τα μουστάκια τους. Ένας κοτσανάτος μπάρμπας με πλησιάζει ορεξάτος για κουβέντα. Του εξηγώ ότι δεν μιλάω τη γλώσσα του, ανταλλάσουμε τα βασικά, από που είσαι και πως από δω, χαιρετιόμαστε και τρέχει να δώσει αναφορά στους λοιπούς χασομέρηδες που λιάζονται παραδίπλα. Βασικά θα ήθελα να δω το τζαμί και από μέσα, αλλά λέω να μην προκαλέσω την τύχη μου περισσότερο για σήμερα. Τραβάω για ξεκάρφωμα μερικές ακόμη φωτό, ανατολίτικο μικροπάζαρο στο φόρτε του, κάτι αλαφιασμένοι τύποι με καφάσια στο κεφάλι και υπό μάλης τρέχουν να προλάβουν, ένας Αλλάχ ξέρει τι,..... πιο κάτω μερικοί υπαίθριοι μικροπωλητές που παζαρεύουν ατάραχοι την πραμάτεια τους, απλωμένη επάνω στο καπώ ενός οχήματος, ένα λελέκι που έχει χτίσει την φωλιά του στην κορφή του μιναρέ, κάτι πιτσιρικάδες που τρέχουν πέρα δώθε. Εαν δεν υπήρχαν τα οχήματα και τα ηχεία στο μιναρέ, είμαι σίγουρος πως έτσι ακριβώς θα ήταν η εικόνα του χωριού και πριν 100 ή 200 χρόνια.

Ώρα για μεσημεριανό. Το Lahmacun ποτέ δεν υπήρξε το αγαπημένο μου πιάτο, οπότε θα το τιμήσω αργότερα. Εστιάζω το ενδιαφέρον μου σε ένα συμπαθητικό Adana kebab που μόλις προσγειώθηκε στο τραπέζι. Απλά συμπαθητικό. Θα μπορούσε-και όφειλε- να είναι λίγο πιο πικάντικο. Πάμε παρακάτω... Η συνέχεια περιλαμβάνει μια ακόμη pide (πίτα).Σίγουρα δεν είναι sade (σκέτο) καθώς η συμπληρωματική γεύση του αυγού γαργαλάει ήδη τον ουρανίσκο μου, yumurtali λοιπόν. Μετά από μερικές γιγαντιαίες κουταλιές πιλαφιού και κάμποσες σφήνες σαλατικών και κεφτέδων παντός μεγέθους, σχήματος και συστατικών, αισθάνομαι έτοιμος να συνωστιστώ στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Εφέσου. Ε, λοιπόν, εδώ μιλάμε πραγματικά για συνωστισμό....τύφλα να'χει η διήγηση της Ρεπούση. Σαρανταπέντε λεπτά μετρημένα με το ρολόι να περιμένω στην ουρά μαζί με ένα πλήθος για να ελαφρώσω κατά 30 TL (10-11 ευρώ) το πορτοφόλι μου και να γίνω κάτοχος ενός εισιτηρίου που θα μου επιτρέψει να διαβώ τη μπάρα και να εισέλθω στον περίφρακτο χώρο με αρχαία. Άξιζε τον κόπο ? Δύσκολη η απάντηση. 

Ο λαμπερός ήλιος σε χτυπά κατακούτελα, το ανθρώπινο ποτάμι σε παρασέρνει στο διάβα του και οι πιθανότητες να βρεις και να αποθανατίσεις έστω και το παραμικρό αρχαίο πετραδάκι χωρίς να παρεμβάλονται  κάθε φορά καμιά 50αριά νοματαίοι στο φωτογραφικό σου κάδρο, είναι λιγότερες από αυτές του Βασίλη Λεβέντη να γίνει κάποια μέρα πρωθυπουργός της Ελλάδος. Αμέτρητα λεφούσια, παντός εθνικότητος και φυλετικής προελεύσεως έχουν πλημμυρίσει το σύμπαν. Ξεκλέβω κάποιες στιγμές φωτογραφικής μοναξιάς (που λεει ο λόγος) και φωτογραφίζω μερικά εσταντανέ με μόλις 10-20 συν-επισκέπτες ανά πλάνο. 

Ο  αρχαιολογικός χώρος είναι μεγάλος, αλλά το πλήθος, αισθητά μεγαλύτερο. Σουλατσάρω στο βασικό δρόμο της αρχαίας πόλης. Εδώ λογικά θα ήταν  μια λεωφόρος. Κίονες παντού, δεξιά κι αριστερά, μισοί ριγμένοι καταγής, σάνα έχουν παραιτηθεί από κάθε ελπίδα να στυλωθούν ξανά στο μπόι τους. Κάποιοι άλλοι πετσοκομένοι από τη φθορά του χρόνου και των καιρικών συνθηκών, λαξεμένοι ή μη, κρατούν αγέρωχοι τη θέση τους ως ακοίμητοι φρουροί των μυστικών που πήρε μαζί με τον χαμό της, η πολιτεία. Τα περισσότερα στοχεία είναι καθαρά ρωμαικής προέλευσης και τεχνοτροπίας.

Η  Έφεσος κατά την αρχαιότητα ήταν μια σχεδόν παραθαλάσσια πόλη, λεγόμενη μάλιστα και "θαλασσοθέα". Χτισμένη στις χαμηλές πλαγιές των λόφων Κορησός και Πρίων οπού στη συνέχεια αυτών εκτεινόταν η εύφορη πεδιάδα της Εφέσου το λεγόμενο Εφέσιο πεδίο. Οι συνεχείς όμως προσχώσεις του παρακείμενου Καΰστρου ποταμού (σημερινή ονομασία Küçük Menderes), ανάγκαζαν τους κατοίκους κατά μακρά διαστήματα να μετακινούν τον μητροπολιτικό οικισμό όλο και δυτικότερα. Ο ναός της Εφεσίας Αρτέμιδος βρισκόταν ακριβώς στη πεδιάδα αυτή απέχοντας 1 μίλι (δέκα στάδια) από την πόλη. Η δε γονιμότητα της πεδιάδας της Εφέσου καθώς και η θέση της πόλης της Θαλασσοθέας σε κομβικό σημείο της φυσικής οδού επικοινωνίας της θάλασσας του Αιγαίου με την Μικρασιατική ενδοχώρα συνέβαλαν κατά μέγιστο λόγο στην ακμή της πόλης.

The Library of Celsus

 Η Έφεσος ήταν πόλη αφιερωμένη στην θεά Άρτεμη, ναός της οποίας κοσμούσε την πόλη. Ο αρχικός ναός αργότερα καταστράφηκε, για να κτιστεί μετέπειτα το θρυλικό Αρτεμίσιο, που η κατασκευή του λέγεται ότι κράτησε 120 χρόνια (ολοκληρώθηκε γύρω στο 550 π.Χ.). Ο νέος αυτός ναός της Αρτέμιδας, ένα από τα 7 γνωστά θαύματα του Αρχαίου κόσμου, υπηρξε το μεγαλύτερο οικοδόμημα της Ιωνίας και φυσικά το καμάρι και το σήμα κατατεθέν της Εφέσου για τους επόμενους αιώνες. Μέχρι το 356 π.Χ , όταν ένας ντόπιος ψυχάκιας, ονόματι  Ηρόστρατος, που ζήλεψε προφανώς τη δόξα του άλλου παλαβιάρη του Νέρωνα, το μπουρλότισε κανονικά [ο ίδιος μάλιστα όπως είχε δηλώσει, προχώρησε στον εμπρησμό προκειμένου να μείνει το όνομά του στην Ιστορία, καλά  ο τύπος ήταν προχώ από κι από τον Βαρουφάκη !!!!].  Οι Εφέσιοι τον συνέλαβαν, τον δίκασαν, τον καταδίκασαν και τον θανάτωσαν αλλά δεν βρήκαν το κουράγιο να κάθονται να ξαναχτίζουν για άλλα 120 χρονάκια το ναό και έτσι , όπως άλλωστε γίνεται πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, τα μπάζα και τα αποκαίδια του Αρτεμισίου κατέληξαν να γίνουν οικοδομικά υλικά για διάφορα βυζαντινά μνημεία στην Κωνσταντινούπολη :) . Στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια, η Έφεσος διατήρησε τη λαμπρότητά της και ιδρύθηκε εκεί χριστιανική εκκλησία. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των πρώιμων και μέσων βυζαντινών χρόνων περιλαμβάνουν πολλές εκκλησίες, λουτρά, και πολυτελείς κατοικίες. Η Εκκλησία δε της Εφέσου υπήρξε ήταν μία από τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες της Μικράς Ασίας και αποτέλεσε στην συνέχεια μία από τις 7 Εκκλησίες της Αποκάλυψης στις οποίες στάλθηκε από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη ιδιαίτερη επιστολή «Αποκάλυψη». Μετά την τουρκική κατάληψη καταστράφηκε. Η πόλη καταστράφηκε μερικώς από σεισμό το 614 μ.Χ.. Τώρα απομένουν μόνο ερείπια της αρχαίας πόλης και του ναού, που τα περισσότερα έχουν έρθει στο φως από τις ανασκαφές αν και εικάζεται ότι πολλά ευρήματα έχουν ήδη φυγαδευθεί σε ιδιωτικές συλλογές του εξωτερικού δια της λαθρανασκαφής.

Αρκετά με τα αρχαία. Επόμενη στάση. το διπλανό  (2 χλμ BA) Selcuk (ελληνιστί Άγιος Θεολόγος). Ψιλοάχρωμη κωμόπολη, στη σκιά του μεγάλου βυζαντινού κάστρου που δεσπόζει στον λόφο του Ayasoluk. Κλασική τουριστική στάση για φαγητό μετά την Αρχαία Έφεσο. Το φαγητό συμπαθές, το τζαμί του Ισά Μπέη ( Isa Bey Mosque) χτισμένο στο 1375, μάλλον αδιάφορο αρχιτεκτονικά. Αυτοκίνητα με ντουντούκες στους δρόμους, γεμίζουν τον αέρα με συνθήματα για τις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές. Φάγαμε, σκάσαμε, δρόμο για το Şirince (Σιριντζέ). Το χωριό που μνημονεύει στο βιβλίο της "Ματωμένα Χώματα", η Διδώ Σωτηρίου. Ειλικρινά ήλπιζα να δω κάτι παραδοσιακό αλλά το μόνο που είδα ήταν ένα τουριστικό πανηγύρι. Οι γείτονες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την "ελληνικότητα' του χωριού αλλά το κάνουν με τόσο άγαρμπο τρόπο που φτάνει στα όρια του κιτς. Φαντάζομαι πως εαν δεν έχεις διαβάσει λίγη Ιστορία, θα νομίζεις πως οι Έλληνες  περνούσε ζωή και κότα εδώ πέρα.

Η παραλία της Σμύρνης / Izmir Waterfront